موزه مردم شناسی مشهد، حمام مهدی قلی بیک

یکی از جاذبه های گردشگری در شهر مشهد، موزه مردم شناسی آن است که به عنوان حمام مهدی قلی بیک نیز شناخته می شود. مکان این موزه یک حمام قدیمی و سنتی است که معماری خارق العاده آن بیانگر هنر اصیل ایرانی می باشد. در ادامه به معرفی کامل این مکان و تاریخچه آن خواهیم پرداخت.

تاریخچه موزه مردم شناسی مشهد

موزه مردم شناسی مشهد که در یک حمام قدیمی دوران صفوی دایر است، جزء قدیمی ترین حمام های شهر به شمار می آید. مشهد از زمان های بسیار دور تا کنون، مقصد بسیاری از زائران از داخل و خارج کشور بوده است. چنین شرایطی در گذشته باعث شده تا حمام های سنتی زیادی در نزدیکی حرم ساخته شوند. البته با گسترش زندگی شهری بسیاری از این حمام ها تخریب شده اند ولی حمام مهدی قلی بیک به عنوان قدیمی ترین و بزرگترین حمام شهر از این تخریب نجات پیدا کرده است. این حمام سنتی که در نزدیکی مسجد شاه قرار دارد به عنوان حمام شاه نیز شناخته می شود. در این حمام قدیمی و سنتی از معماری فوق العاده ای استفاده شده که بیانگر اصالت و شکوه معماری در فرهنگ اصیل ایرانی است.

موزه مردم شناسی مشهد در سال 102 هجری قمری به دستور مهدی قلی بیک ساخته شده است. این فرد یکی از بزرگان شهر مشهد در زمان شاه عباس صفوی بود. این بنا در سال 1356 به لیست اثار تاریخی و ملی کشور اضافه شد و تا دو دهه قبل نیز فعالیت داشت. بعد از لوله کشی آب به منازل، این حمام سنتی نیز مانند سایر مکان های مشابه متروکه شده است. مرمت کاری این بنا در سال 1378 شروع شد و در 1385 نیز درهای آن به عنوان موزه مردم شناسی برای بازدید عموم باز شد.

آثار موزه مردم شناسی مشهد

در موزه مردم شناسی مشهد که یک حمام سنتی بوده، بخش های مختلفی وجود دارد که در هر کدام از این بخش ها نیز تزئینات جذابی به چشم می خورد. معماری خارق العاده این مکان در کنار اشیا و وسایل موجود در آن، نظر هر بیننده ای را به خود جلب می کند. در ادامه به بررسی آثار این مکان در غرفه های متنوع آن خواهیم پرداخت.

• وسایل استحمام: یکی از جالب ترین غرفه ها در موزه مردم شناسی مشهد، وسایلی است که در گذشته برای استحمام استفاده می شد. در این غرفه، مجموعه‌ای از کیسه، لیف، صابون، کاسه، لگن، سنگ پا، پارچ و آفتابه، بادکش حجامت و…جهت مشاهده بازدیدکنندگان به نمایش گذاشته شده است.
• وسایل آرایش: در گذشته، بانوان قبل از شرکت در مراسم خاص و مهم به حمام می رفتند و همان جا هم آرایش می کردند. یکی از مراسم های مهم در این حمام ها، آرایش کردن عروس بوده که بعد از حمام کردن او انجام می شد. به همین دلیل نیز وسایل خاص و جالبی در این بخش موزه وجود دارد که می توان به جعبه آینه، شانه چوبی، انبر مخصوص مجعد کردن مو و جعبه منبت کاری شده اقلام آرایشی اشاره کرد.
• متعلقات حمام: برخی از بخش های این حمام هنگام مرمت کاری از آن جدا شده اند ولی در یک قسمت جداگانه جهت بازدید عموم به نمایش گذاشته می شوند. مهمترین این متعلقات شامل: ظروف سنگی، کاشی‌های زیبای ازاره‌ای، گلجام، تنبوشه‌های سفالی و … می باشند.
• وسایل روشنایی: انواع وسایل و تجهیزاتی که در گذشته برای روشنایی در این مکان استفاده می شد را می توان در این بخش مشاهده کرد. انواع وسایل موجود شامل: پایه‌های شمعدانی، قندیل، فانوس و چراغ‌های توری می باشند.
• سماور و قهوه جوش: یکی از سنت های گذشته، خوردن چای و قهوه بعد از حمام بوده است. چنین فرهنگی در بین افراد آن زمان باعث شده تا چندین سمار و دستگاه قهوه جوش نیز از آن زمان باقی بماند.
• پوشاک و منسوجات: یکی از مهمترین بخش های این موزه، مربوط به پوشاک و منسوجاتی است که در آن زمان استفاده می شد. گیوه، چاروق، تن پوش‌های زنانه و مردانه، سربند و پیشانی بند از مهمترین مواردی هستند که در غرفه مخصوص نمایش داده می شوند.
• عکس های قدیمی: یکی از جذاب ترین بخش های این موزه مربوط به عکس های دوران گذشته با موضوعات متفاوت است. موضوعات این عکس ها شامل تصاویری از زندگی معمولی و کسب و کار افراد در آن زمان و تصاویر قدیمی حرم مطهر امام رضا می‌باشد.

غرفه وسایل استحمام موزه مردم شناسی مشهد

بخش های موزه مردم شناسی مشهد

موزه مردم شناسی مشهد مجموعه ای از بخش های مختلف است که جذابیت بالایی برای بازدیدکنندگان دارد. در ابتدای ورود به این موزه یا حمام سنتی، یک دالان کوچک قرار گرفته که در انتهای آن نیز یک هشتی بسیار زیبا ساخته شده است. بعد از عبور از هشتی، می توان وارد بخش های مختلف این مکان شد و از زیبایی های آن لذت برد. در ادامه یک دید کلی به هر کدام از بخش های این مکان خواهیم داشت.

سربینه

زیباترین بخش در موزه مردم شناسی مشهد، قسمت سربینه یا همان رختکن امروزی است. در این بخش، هشت ستون سنگی بسیار زیبا قرار گرفته شده و روی سقف آن نیز داستان های شاهنامه، افسانه های عامیانه و بخش هایی از زندگی روزمره افراد به تصویر کشیده شده است. گچ بری های به کار رفته در معماری این بخش نیز مربوط به دوران صفویه و اواخر دوران قاجار می باشد. پنجره های قرار گرفته شده در سقف این بخش به گونه ای ساخته شده اند که نور در تمام ساعات روز به این مکان بتابد. در این بخش، 4 غرفه جهت تعویض لباس‌ها طراحی شده‌اند که یکی مخصوص شاه و اشراف‌زادگان است و سه غرفه دیگر برای افراد معمولی می‌باشند.

هشتی یا میاندر در موزه مردم شناسی مشهد

یکی دیگر از بخش های قابل توجه در موزه مردم شناسی مشهد، بخش هشتی یا میاندر است. این قسمت، بخش های سربینه و گرمخانه را به یکدیگر متصل می کند. در قسمت مرکزی این بخش یک حوض آب سرد قرار دارد که افراد قبل از وارد شدن به سربینه یا همان رختکن، پاهای خود را در آن شستشو می دادند.

گرمخانه حمام مهدی قلی بیک

بخش اصلی موزه مردم شناسی مشهد، قسمت گرمخانه بوده که محل شستشو و استحمام افراد بوده است. در این بخش از معماری مربعی شکل استفاده شده و دارای یک سقف گنبدی شکل می باشد. در اطراف گرمخانه، مکان هایی جهت استراحت مردم عادی و بزرگان طراحی شده که حالت غرفه دارند. در غرفه یا بخش گرمخانه بزرگان، قسمتی به نام نظافت خانه نیز وجود داشته که افراد در آن موهای زائد بدن خود را تمیز می کردند.

خزینه

از دیگر بخش های جالب موزه مردم شناسی مشهد، بخش خزینه است که در غرب بخش گرمخانه قرار دارد و کف آن کمی بلندتر است. از این مکان برای گرم کردن آب استفاده می شد تا مردم بعد از شستشوی کامل، بتوانند بدن خود را در این مکان آب بکشند. برای گرم کردن آب در خزینه از دیگ های مسی استفاده می شد.

تون

بخش تون که در پشت قسمت خزینه حمام مهدی قلی بیک قرار دارد، بخش آتشخانه یا کوره حمام بوده که کار تامین انرژی گرمایی این مکان را بر عهده داشت. سوختی که در این قسمت استفاده می شد، شامل: هیزم، خار و خاشاک، فضولات حیوانی بود. گرما و دود تولید شده در این بخش نیز توسط کانال های باریکی که در کف گرمخانه و خزینه قرار گرفته بود، خارج می شد.

چاله حوض

چاله حوض

این بخش از موزه مردم شناسی مشهد یکی از قسمت های جالب به شمار می آید چون در گذشته با هدف آبتنی و سرگرمی طراحی شده است. مردم در گذشته بعد از استحمام، می توانستند وارد چاله حوض شده و آب تنی کنند.

اطلاعات و ساعات بازدید از موزه مردم شناسی

موزه مردم شناسی مشهد در تمام روزها به غیر از جمعه ها و تعطیلات رسمی جهت بازدید عموم باز است. ساعات کار این موزه از از ۸ الی ۱۲:۳۰می باشد که روزهای پنجشنبه و ایام تابستان، این مکان یک ساعت زودتر تعطیل می شود. جهت کسب اطلاعات کاملتر در خصوص قیمت بلیط ورودی و ساعات دقیق بازدید نیز می توان با بخش مدیریت آن ارتباط برقرار کرد. تلفن تماس: ۰۵۱۳۲۲۳۲۰۰۴ داخلی ۳۲۷۷

منبع : ایران تراول 24