معرفی گنبد هارونیه مشهد، بنای پر رمز و راز

شهر مشهد به عنوان مهمترین قطب مذهبی کشور به شمار می‌آید که علاوه بر حرم مطهر امام هشتم، جاذبه‌های گردشگری و تاریخی بسیار زیادی دارد. گنبد یا بقعه هارونیه یکی از مکان های جذاب و تاریخی به شمار می آید که مورد بازدید هزاران گردشگر داخلی و خارجی قرار می‌گیرد. در ادامه به معرفی کامل این بنای تاریخی خواهیم پرداخت.

معرفی گنبد هارونیه مشهد

گنبد هارونیه مشهد که با نام های بقعه هارونیه و آرامگاه امام غزالی نیز یاد می شود، مکانی باستانی و پررمز و راز است که در استان خراسان رضوی قرار دارد. این مکان تاریخی که قدمت آن به پیش از تاریخ اسلام در ایران باز می گردد، جزء مکان های تاریخی و ارزشمندی می باشد که افسانه های بسیار زیادی در مورد آن مطرح است. تاریخچه کهن، معماری فوق العاده و قدمت بالای این مکان باعث شده تا به یکی از مکان های باستانی و ارزشمند شهر مشهد تبدیل شود. این بنا در سال 1382 با نام آرامگاه امام غزالی در لیست آثار ملی و تاریخی کشور ثبت شده است.

تاریخچه گنبد هارونیه

در مورد تاریخچه و قدمت گنبد هارونیه مشهد، افسانه ها و اختلاف نظرهای بسیار زیادی وجود دارد. با توجه به شباهت معماری این مکان به سبک معماری ایلخانیان، بسیاری از افراد زمان ساخت این مکان را به همان دوران که قرن هشت هجری است، نسبت می دهند. ادعای دیگری نیز در خصوص ساخت بخش های مختلف این گنبد مطرح است. برخی معتقدند که بعضی از قسمت های این بنا در دوره تیموریان به آن اضافه شده است. برخی از افراد دیگر نیز مثل مرحوم پیرنیا، سبک معماری این مکان را به معماری رازی در قرن شش هجری تشبیه کرده اند که توسط برخی دیگر رد شده است. موضوعی که اکثر محققان روی آن اختلاف نظر دارند، ساخت این بنا بعد از حمله مغول به ایران می باشد. چون در صورت ساخت این بنا قبل از حمله مغول به ایران، احتمال خراب شدن یا آسیب به آن در جریان این حمله وجود داشت.

دلیل نامگذاری گنبد هارونیه مشهد

طبق تحقیقات و بررسی هایی که انجام شده، نامگذاری گنبد هارونیه مشهد از افسانه ای گرفته شده که از لحاظ تاریخی و منطق، صحت ندارد. با مراجعه به افسانه ها و نوشته های جهانگردان در زمان های قدیم، می توان به این نتیجه رسید که از این مکان به عنوان نقاره خانه و در دوره هایی نیز به عنوان زندان استفاده می شد. بسیاری از محققان عقیده دارند که نام این اثر فقط برگرفته از افسانه های مردم بومی بوده و ارزش یا مبنای تاریخی دقیقی ندارد. البته نمونه های مشابه در جاهای دیگر کشور نیز وجود دارند که امروزه با نامگذاری های متفاوتی معرفی می شوند.

سبک معماری گنبد هارونیه مشهد

در ساخت صد در صد گنبد هارونیه مشهد از آجر استفاده شده است که شباهت زیادی به سبک معماری در شهرهای مرکزی ایران دارد. هیچگونه کاشی و یا مصالح تزئینی دیگری در ساختار این بنا استفاده نشده که یکی از موارد مهم و حائز اهمیت در خصوص این بنا است. در ساخت گنبد بنا از دو پوسته جداگانه استفاده شده که پوسته خارجی آن دچار پوسیدگی شده و توسط میراث فرهنگی کشور مرمت شده است. این مکان دارای گنبد بسیار بزرگی است که قطر آن حدود 11 متر تخمین زده می شود. فضای داخل بنا نیز بسیار بزرگ و دل باز بوده و ارتفاع آن با در نظر گرفتن گنبد، حدود 22 متر می باشد.

گنبد هارونیه مشهد فقط یک ورودی در بخش جنوبی ساختمان دارد و برای تزئینات سردر ورودی نیز از آجر استفاده شده است. در بخش تزئینات سردر مکان و سایر بخش های آن از هیچ گونه رنگی استفاده نشده که یکی از موارد حائز اهمیت در مقایسه با سایر آثار تاریخی ایرانی می باشد. این مکان به صورت چهار گوش ساخته شده که در هر کدام از گوشه ها، پلکان های مارپیچ به چشم می خورند. گنبد تاریخی هارونیه دارای سه طبقه می باشد که پایین ترین طبقه آن در زیر همکف قرار گرفته است. از طبقه همکف این مکان با کمک پله ها می توان وارد طبقه سوم شد. در بخش شمالی این بنا سه اتاق کوچکتر قرار گرفته اند که نسبت به تالار اصلی، مساحت کمتری دارند.

کاربری گنبد هارونیه مشهد در گذشته

اختلاف نظرهای بسیار زیادی در خصوص کاربری گنبد هارونیه مشهد در گذشته وجود دارد که همچنان نیز مطرح است. در حالی که برخی از افراد این مکان را یک مدرسه یا خانقاه در گذشته می دانند، برخی دیگر معتقدند که محل دفن امام محمد غزالی است. نظر گروه دیگری نیز این است که مسجدی بوده که بعد از هجوم مسلمانان به ایران، روی آتشکده ساسانی ساخته شده است. با توجه به اتاق های کوچکی که در بخش شمالی این بنا دیده می شوند، احتمال بیشتری وجود دارد که از این مکان برای تدریس استفاده شده باشد.

البته مولوی عبدالحمید نیز نظر دیگری دارد که با اشاره به برخی از اسناد تاریخی عنوان می کند. از دیدگاه او، گنبد هارونیه مشهد، خانقاه خواجه عثمان بن هارون استاد معین‌الدین چشتی قطب صوفیه چشتی در هند است که برای یادبود پدرش در قرن ششم ساخته می شود. وی نظریه مقبره امام محمد غزالی را رد می کند. طبق مورخان قرن شش و هفت هجری، محل دفن امام غزالی در قبرستان عمومی شهر بوده ولی هارونیه داخل حصار شهر توس قرار می گیرد.

راههای دسترسی به گنبد هارونیه مشهد

گنبد هارونیه مشهد در شمال غربی این شهر و با فاصله  25 کیلومتری قرار دارد. این مکان در گذشته با نام شهر توس شناخته می شده که امروزه نیز به عنوان شهرک تاریخی توس معرفی می شود. گنبد هارونیه در ابتدای این شهرک تاریخی قرار دارد. برای رفتن به این مکان می توان از ماشین شخصی یا وسایل نقلیه عمومی استفاده کرد. از طریق اتوبوس های خط 202 مشهد که به سمت آرامگاه فردوسی می روند، می توان به این مکان دسترسی پیدا کرد.

مکان های دیدنی نزدیک گنبد هارونیه مشهد

علاوه بر گنبد هارونیه مشهد در شهر تاریخی توس، مکان ها و جاذبه های دیدنی و تاریخی مهم دیگری در اطراف آن وجود دارند. بسیاری از کسانی که به شهر مشهد سفر می کنند، نسبت به مکان ها و جاذبه های تاریخی این شهر اطلاعات لازم را ندارند. تصور درصد بالای از افراد از مکان های تاریخی این شهر فقط حرم امام هشتم است در حالی که جاذبه های این شهر بسیار زیادند. در ادامه به برخی از مهمترین مکان های دیدنی اطراف گنبد هارونیه اشاره خواهیم کرد.

• آرامگاه فردوسی: یکی از محبوب ترین مکان های دیدنی در نزدیکی این گنبد، آرامگاه فردوسی است. این مکان یکی از جاذبه های ادبیات و شعر در ایران به شمار می آید که مورد توجه گردشگران خارجی نیز قرار می گیرد. مساحت کلی این مجموعه شامل 6 هکتار بوده که شامل باغ آرامگاه، استخر، یادبود فردوسی، ساختمان اداری، کتابخانه، موزه، آرامگاه شاعر بزرگ مهدی اخوان ثالث و آرامگاه استاد شجریان است. روی چهار طرف بنای آرامگاه، اشعار شاهنامه با خطی بسیار زیبا هک شده است که توجه هر بازدید کننده ای را به خود جلب می‌کند.
• آرامگاه امام محمد غزالی: امام محمد غزالی یکی از فیلسوفان در قرن پنجم هجری شمسی می باشد که آرامگاه آن به تازگی در شهر تاریخی توس کشف شده است. اکنون این آرامگاه یکی از جاذبه های تاریخی شهر به شمار می آید که در نزدیکی گنبد هارونیه قرار دارد.
• روستای تاریخی پاژ: یکی دیگر از جاذبه های تاریخی و ناشناخته در شرق ایران، روستای پاژ می باشد که محل تولد حکیم ابوالقاسم فردوسی است. در آثار تاریخی گذشته نیز به زیبایی‌ها و طبیعت این روستا اشاره‌های بسیار زیادی شده که یکی از این جاذبه‌ها نیز خانه ابوالقاسم فردوسی می‌باشد.

گنبد هارونیه مشهد یکی از بناهای تاریخی سرپوشیده است که امکان بازدید از آن در تمام فصل های سال امکان پذیر می باشد. مسافران و زائران این شهر می توانند با داشتن یک برنامه ریزی درست، علاوه بر زیارت حرم امام رضا، بازدید از گنبد هارونیه را نیز در برنامه خود داشته باشند.

منبع : ایران تراول 24